Święta Wielkiej Nocy większości z nas kojarzą się z przygotowywaniem świątecznych potraw, wiosennymi porządkami oraz święceniem pokarmów. Jedną z najbardziej znanych tradycji Świąt Wielkanocnych jest również wykonywanie pisanek. W wielu polskich domach ozdabianiu jaj towarzyszy miła i rodzinna atmosfera, a cały proces jest dobrą okazją do spędzenia wspólnego czasu oraz świetnej zabawy.
W różnych rejonach Polski pisanki wykonuje się na różne sposoby wykorzystując do tego wszelkiego rodzaju techniki i materiały. Zanim przejdziemy do omówienia rodzajów pisanek warto przypomnieć, skąd one właściwie pochodzą i jak trafiły do polskich domów.
HISTORIA PISANEK WIELKANOCNYCH
Dla wielu z nas zaskoczeniem może okazać się fakt, że znane nam ze świątecznych stołów kolorowe jajka nie mają nic wspólnego z chrześcijaństwem. Wykonywanie pisanek było znane już w starożytnej Mezopotamii i za czasów świetności cesarstwa rzymskiego.
Dla ówczesnych ludzi były one symbolem ożywienia przyrody na wiosnę oraz budzącego się życia. Ciekawym faktem jest również to, że jajko bardzo często pojawia się w wielu mitach o powstaniu wszechświata. Dekorowanie pisanek było więc popularne na długo przed pojawieniem się Chrystusa i niezależnie od przyjętej religii.
Pierwsze znane nam polskie pisanki pochodzą z X wieku. Odnaleziono je podczas prac archeologicznych w pozostałościach ogrodu na opolskiej wyspie Ostrówek. Odnalezione pisanki ozdobione były roztopionym woskiem i moczone w naturalnym barwniku (pisanki batikowe).
Jako tradycję chrześcijańską związaną ze Świętami Wielkiej Nocy ozdabianie jaj włączono w procesie chrystianizacji. Ich dzisiejsza symbolika, to rodząca się do życia przyroda oraz dodatkowo nadzieja wynikająca z wiary w zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.
RODZAJE PISANEK WIELKANOCNYCH
Tradycja ozdabiania jaj jest bardzo stara. Wiemy już, że pisanki przywędrowały do nas ze starożytnej Mezopotamii i nie od zawsze były związane ze Świętami Wielkiej Nocy. Na przestrzeni wieków w polskich domach tradycja ta przybierała różne formy w zależności od regionu i przekazywanych z pokolenia na pokolenie doświadczeń. W całej Polsce pisanki ozdabiane są różnymi technikami i materiałami. Poniżej omówimy kilka najbardziej popularnych technik ozdabiania jaj.
CZYM SĄ PISANKI WIELKANOCNE?
Obecnie mianem pisanek określamy wszystkie rodzaje kolorowych jaj, czy wydmuszek, które powstają poprzez udekorowanie skorupki różnymi technikami. W tradycji staropolskiej, to określenie dotyczy jaj barwionych na różne kolory, na których wcześniej został naniesiony wzór za pomocą roztopionego wosku. Prawidłowo więc mianem pisanki powinniśmy określać tylko te jajka, których zdobienia wykonaliśmy właśnie w ten sposób.
PISANKI BATIKOWE
Jest to jedna z najstarszych technik wykonywania pisanek wielkanocnych. Polega ona na wielokrotnym barwieniu jaj, na które wcześniej naniesiono (napisano) woskiem wzory. Rozgrzany wosk nanosimy na skorupkę jajka za pomocą łepka od szpilki umieszczonej na drewnianym uchwycie. Pokryte woskiem jajko jest zanurzane w barwnym roztworze, następnie osuszane i ponownie zdobione woskiem.
W zależności od tego, jaki wzór i efekt chcemy uzyskać, czynność ta jest wielokrotnie powtarzana. Często do ozdobienia jaj tą metodą wykorzystuje się kilka kolorów barwników (farbowanie zaczynamy od najjaśniejszych kolorów). Po ostatecznym osuszeniu pisanki, wosk zostaje usunięty ze skorupki, dzięki czemu ukryte pod nim kolory uzyskują żywsze barwy.


Pisanki batikowe, są zdecydowanie jednymi z najpiękniejszych polskich pisanek. Warto jednak zauważyć, że metoda ta wymaga wiele czasu i cierpliwości. Najbardziej skomplikowane zdobienia wykonywane są na pojedynczej pisance nawet przez kilka godzin.
CO TO SĄ DRAPANKI?
Kolejnym rodzajem zdobienia wielkanocnych jaj, znanym z rejonów Polski, są drapanki. Powstają one poprzez wydrapywanie wzoru ostrym narzędziem na zafarbowanej wcześniej skorupce jajka. Ciekawostką jest to, że ta technika ozdabiania jajek jest popularna nie tylko w Polsce, ale również w innych krajach Europy, zwłaszcza w Austrii.
Najbardziej popularne drapanki pochodzą z Górnego Śląska. W tej części Polski często nazywane są one „kroszonkami” – nazwa ta może mieć związek z inną techniką zdobienia jaj, czyli kraszankami. Śląskie drapanki wyróżniają bardzo misterne i staranne koronkowe wzory.


Do wykonywania drapanek najczęściej wybierane są jaja kurze i gęsie, ponieważ mają one wystarczająco twardą skorupkę co jest bardzo ważne przy wykonywaniu zdobień tą techniką. Aby wzory na jajkach były dobrze widoczne warto wybierać jajka z jasną skorupką.
CO TO SĄ OKLEJANKI?
Jedną z najstarszych technik ozdabiania wielkanocnych jaj jest metoda oklejania. Najczęściej do tej techniki stosuje się wydmuszki, które okleja się różnymi materiałami.
Metoda ta jest bardzo popularna na Podlasiu, gdzie do zdobienia wykorzystuje się sitowie jeziorne, płatki bzu oraz błyszczący papier lub kawałki tkaniny. Tak ozdobione jajka zyskują ciekawą fakturę i niepowtarzalny wygląd.


Ciekawostką jest fakt, że dawniej do ozdabiania jaj tą techniką wykorzystywano przędzę pochodzącą z ubrań osoby zmarłej. Dzięki temu wierzono, że osoba ta nadal przebywa wśród domowników.
ŁOWICKIE NALEPIANKI
Jedną z odmian oklejanek są popularne w rejonie Łowicza nalepianki. Powstają one poprzez oklejanie skorupek jaj różnokolorowymi wycinankami z papieru. Głównymi motywami pojawiającymi się na jajkach są rośliny, kwiaty oraz kolorowe koguty.


Nalepianki Łowickie zdecydowanie sprawdzą się jako forma zabawy nawet dla najmłodszych dzieci. Jedyne, czego wymaga od nas ta technika, to sprawne posługiwanie się nożyczkami i precyzja klejenia wzorów. Tak ozdobione jajka będą wspaniałą ozdobą wspólnego świątecznego stołu.
CZYM SĄ AŻURKI?
Jest to zdecydowanie jedna z trudniejszych i bardzo czasochłonnych technik wykonywania zdobień. Ażurki powstają z wydmuszek jaj kurzych, gęsich lub strusich, a zdobienie skorupki wykonuje się przy pomocy wysokoobrotowych wierteł, mini szlifierki lub frezarki.
Metoda ta wymaga od nas dużej precyzji i ostrożności, ponieważ mocno wycięta skorupka staje się niezwykle krucha i podatna na uszkodzenia. Aby nadać naszej wydmuszce eleganckiego wyrazu, po skończonej pracy maluje się ją białą farbą akrylową.


Ażurowe jajka wyglądają pięknie zawieszone gałązkach drzew postawionych w wysokim wazonie. Możemy zrobić z nich świąteczny stroik, a z tych największych wydmuszek (ze strusich jaj) często powstają piękne świąteczne lampiony.
CO TO SĄ KRASZANKI?
Kraszanki, to jeden z najpopularniejszych rodzajów ozdabiania jaj (nazywane są również malowankami lub byczkami). Powstają one poprzez farbowanie ugotowanych jaj w specjalnie przygotowanych barwnych roztworach. Kraszanki mają jednolity kolor i nie posiadają innych elementów ozdobnych (są częstą bazą dla innych zdobień).
Obecnie cieszą się one dużą popularnością dzięki łatwym i szybkim sposobom na ich wykonanie. W sklepach dostępne są gotowe barwniki, których bez problemu użyjemy w domu. Żeby kolor jajek był bardziej intensywny warto kupić w sklepie te z białą lub bardzo jasną skorupką. Jeśli chcemy, aby kraszanki ładnie się błyszczały, po wyschnięciu farbki możemy posmarować je olejem roślinnym.


NATURALNE BARWNIKI DO JAJ
Kraszanki dawniej wykonywano poprzez gotowanie jaj w barwnym wywarze, do którego przygotowania służyły naturalne składniki. W tym celu wykorzystywano zioła, kwiaty, warzywa, owoce i przyprawy. Proces ten był zdecydowanie dłuższy i wymagał odpowiedniego przygotowania, dlaczego zdobienie jaj odbywało się jeszcze przed Wielkanocą.
Farbowanie jaj naturalnymi barwnikami jest na pewno bardzo ciekawym doświadczeniem zarówno dla nas jak i dzieci. Dzięki tej technice możemy poznać tradycyjne metody wykorzystywane w minionych stuleciach i dużo bardziej zagłębić się w kultywowanie tej tradycji.
Przygotowywanie barwnych wywarów będzie świetnym pomysłem na zabawę i wspólne spędzenie czasu. Poniżej przedstawiamy kilka wskazówek, dzięki którym bawienie jaj naturalnymi sposobami na pewno się uda!
NATURALNE FARBOWANIE JAJ – CO WARTO WIEDZIEĆ?
- Do zafarbowania wybierz jajka o jasnej lub najlepiej białej skorupce. Dzięki temu barwnik będzie na nich lepiej widoczny i bardziej intensywny.
- Jeśli chcesz, aby na Twoich pisankach powstały ciekawe zdobienia, to przed zafarbowaniem przyklej na skorupki listki pietruszki lub suszone kwiaty. Po zafarbowaniu i osuszeniu odklej je i ciesz się powstałą dekoracją.
- Jeśli chcesz, aby kolory na skorupce były intensywne i błyszczące, po wyschnięciu przetrzyj je delikatnie ściereczką nasączoną olejem roślinnym.
- Żeby utrwalić barwnik na skorupce jajka potrzebny będzie ocet, kwasek cytrynowy lub sól. Składniki te, możesz kupić w każdym sklepie z artykułami spożywczymi. Dodajemy je podczas gotowania jaj w kolorowej wodzie (kwaśny odczyn wody pozwala na utrwalenie koloru na skorupce jajka).
- Warto pamiętać, że niektóre barwniki mocno odbarwiają powierzchnię, dlatego do gotowania roztworu użyj naczyń, których nie będzie Ci szkoda pobrudzić. Pamiętaj również o ochronie osobistej, przed rozpoczęciem zabawy z barwnikami ubierz fartuch kuchenny i zabezpiecz dłonie rękawiczkami.

Dzięki powyższym wskazówkom farbowanie jaj będzie łatwe i przyjemne. Ale jakich składników użyć, żeby uzyskać pożądane przez nas kolory? Poniżej przygotowaliśmy krótką listę najbardziej popularnych i łatwo dostępnych naturalnych barwników.
żółty | świeża lub sproszkowana kurkuma |
pomarańczowy | skórka cebuli pomarańczowej, marchew |
zielony | szpinak, pokrzywa, pietruszka, zielona herbata |
czerwony | czerwone buraki |
brązowy | czarna herbata |
niebieski | herbata z hibiskusa, świeża czerwona kapusta, borówka |
fioletowy | sok z czarnego bzu, czerwona skórka cebuli |
Źródło: www.mamotoja.pl
Zanim zaczniemy zabawę z naturalnymi barwnikami warto zaznaczyć, że jajka farbowane w sposób naturalny będą miały bardziej stonowane kolory niż te farbowane syntetycznie. Nie oznacza to jednak, że nie będą one ładnie wyglądały na naszym świątecznym stole!
Obecnie większość z nas jest przyzwyczajona do bardziej intensywnych kolorów, które zapewniają nam syntetyczne barwniki. Naturalne farbki, są delikatniejsze i na pewno przypadną do gustu osobą interesującym się zajęciami z cyku DIY. Poniżej przygotowaliśmy kilka łatwych przepisów na zafarbowanie jaj wielkanocnych. Wybraliśmy te najbardziej popularne kolory, które znamy dobrze z gotowych sklepowych mieszanek. Zachęcamy do wypróbowania ich w domu i życzymy dobrej zabawy! 🙂
PRZEPISY NA NATURLNE BARWNIKI DO JAEK
KOLOR NIEBISKI:
- Ugotuj jajka na twardo.
- 1/2 główki czerwonej kapusty poszatkuj i gotuj w 1l wody przez 30 minut.
- Ugotowaną czerwoną kapustę odcedź na sitku do miski.
- Do gorącego wywaru z czerwonej kapusty dodaj 2 łyżki soli i 2 łyżki octu spirytusowego i zanurz w nim jajka.
- Pozostaw, aż do uzyskania pożądanego odcienia niebieskiego.
Uwaga: Jeśli chcesz uzyskać bardzo intensywny kolor, zostaw jajka w wywarze na całą noc.
KOLOR ŻÓŁTY:
- Ugotuj jajka na twardo.
- Do niedużego naczynia wlej 1,5 litra wrzątku i dodaj 4 łyżki kurkumy, 3 łyżki soli i 3 łyżki octu spirytusowego.
- Zanurz jajka w roztworze wody, kurkumy, soli i octu i zostaw aż do uzyskania pożądanego odcienia żółtego.
- Intensywny żółty kolor można uzyskać już po 2 godzinach.
KOLOR CZERWONY:
- Łupiny z ok. 1 kg czerwonej cebuli gotuj przez 15-20 minut w ok. 1 litrze wody.
- Odcedź, a do zabarwionej wody dodaj 3 łyżki soli i 3 łyżki octu spirytusowego.
- W tak przygotowanym roztworze gotuj umyte jaja przez 15-25 minut, aż do uzyskania oczekiwanej intensywności koloru czerwonego.
Uwaga: Dla lepszego efektu zostaw jajka w roztworze na całą noc.
KOLOR ZIELONY:
- W małym garnku ułóż ciasno liście szpinaku lub pęczek natki pietruszki, całość zalej wodą i doprowadź do wrzenia.
- Następnie włóż do garnka jajka tak, by liście je okrywały i gotuj przez 15-20 minut.
- Odstaw garnek na całą noc lub dłużej, jeśli chcesz uzyskać intensywniejszy zielony kolor.
PODUSMOWANIE
Malowanie jajek wielkanocnych może być nie tylko dobrą zabawą, ale również okazją do nabycia nowych artystycznych umiejętności. Mamy nadzieję, że ten przedświąteczny czas wykorzystacie w pełni, a nasz artykuł zachęci Was do spróbowania sowich sił w jednej z opisanych wyżej technik zdobienia pisanek.
Koniecznie dajcie nam znać, czy znaliście wszystkie omówione przez nas techniki wykonywania zdobień, czy może coś Was zaskoczyło? Jesteśmy ciekawi, czy próbowaliście wykonać naturalne barwniki w domu i jaki był efekt końcowych Waszych eksperymentów.
Na nadchodzące Święta Wielkiej Nocy życzymy Wam wiele radości i pogody ducha. Niech na świątecznym stole znajdą się wykonane przez Was kolorowe dekoracje. Wykorzystajcie ten czas w gronie bliskich, odpocznijcie i nabierzcie sił do dalszej artystycznej pracy!
Jeśli chcecie zapoznać się z resztą naszych artykułów o ciekawostkach ze świata sztuki, to zapraszamy do zakładki blog w naszym menu głównym.